Sprawność ręki

Sprawność ręki – jak ją rozwijać

Prawidłowe opanowanie umiejętności szkolnych tj. pisania, wycinania, wydzierania, malowania, uzależnione jest nie tylko od sprawności ręki, ale od ogólnej sprawności ruchowej. Dzieci mające problemy z opanowaniem umiejętności szkolnych najpierw przejawiają następujące objawy:

– trudności w trakcie ubierania i rozbierania się

Dziecko, którego ręce pracują nieprawidłowo będzie mieć trudności z zapinaniem guzików, wiązaniem sznurowadeł. Wielkim problemem będzie dla niego zaplanowanie jak założyć kurtkę, czapkę, spodnie.

– trudności w zakresie innych czynności samoobsługowych

Poza ubieraniem się dziecko z zaburzonymi funkcjami rąk będzie mieć duże
w opanowywaniu podstawowych czynności związanych z codziennym życiem, takich jak: mycie się, mycie zębów, posługiwanie się sztućcami w czasie spożywania posiłków.

– obniżone napięcie mięśniowe

Dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym charakteryzują się nieprawidłową postawą ciała (tendencja do garbienia się), obniżoną siłą mięśniową, większą męczliwością w trakcie wykonywanych prac.

– opóźnienie w rozwoju planowania ruchów, w tym ruchów rąk

Dzieci mające trudności z planowaniem ruchowym często sprawiają wrażenie niezgrabnych ruchowo, potykają się w czasie biegania, nie potrafią skakać, mają trudności z rzucaniem
 i łapaniem piłki. Dzieci takie będą długo zastanawiać się jak wykonać dany ruch, np. jak poprawnie trzymać i posługiwać się łyżką, widelcem.

– zakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowej w czasie wykonywania czynności bez kontroli wzrokowej

Dzieci z problemami koordynacyjnymi będą wykazywać duże trudności w trakcie czynności, które wykonywane są bez kontroli wzrokowej. Wzrok daje dzieciom większą kontrolę nad ruchami rąk, poczucie przewidywalności i bezpieczeństwo.

– szybkość ruchów rąk niedostosowana do wykonywanej czynności

Zwykle dzieci z nieprawidłowościami w funkcjonowaniu rąk wszelkie czynności wykonują powoli, wraz ze zwiększeniem szybkości ruchy stają się mniej precyzyjne.

– występowaniem współruchów

Współruchy to dodatkowe ruchy, zwykle języka i warg, towarzyszące ruchom rąk, np. wysuwanie języka, zaciskanie lewej ręki w czasie, gdy prawa pisze.

– unikanie czynności manualnych

Dzieci przejawiają często niechęć wobec malowania, pisania, wycinania, ale zanim jeszcze podejmą naukę w szkole unikają samodzielnego ubierania się, jedzenia, posługiwania się narzędziami (łopatki, grabki).

– obniżona motywacja

W miarę upływu czasu dzieci są bardziej świadome swoich trudności, dlatego przejawiają tendencje ucieczkowe wobec czynności angażujących pracę rąk, czują się gorsze, mają obniżoną motywację.

– nieprawidłowy chwyt pisarski.

Sposobem na rozwijanie sprawności rąk u dzieci są systematycznie prowadzone ćwiczenia
w takcie zajęć terapeutycznych, w przedszkolach i szkołach w czasie zajęć gimnastycznych
 i w warunkach domowych.

Terapię ręki należy rozpocząć od wzmacniania napięcia mięśniowego.

Prawidłowe napięcie mięśniowe ma wpływ na kształtowanie się prawidłowych wzorców ruchowych, co z kolei umożliwia dalszy postęp w procesie centralnej stabilizacji ciała
i doskonalenie prawidłowej postawy. Prawidłowe napięcie jest niezbędne dla przyjęcia
 i utrzymania prawidłowej postawy w trakcie pracy stolikowej.

Oto przykładowe ćwiczenia wzmacniające napięcie mięśniowe:

• w czasie leżenia na brzuchu dziecko unosi głowę i ręce, aby popatrzeć przez papierową lornetkę,
• dziecko w leżeniu na plecach dostaje do rąk obręcz, udaje, że kieruje kierownicą
  w czasie trzymania obręczy w wyprostowanych rękach,
• w trakcie leżenia na brzuchu dziecko unosi ręce i głowę, udaje, że pływa (pływanie „na sucho”)

Kolejny krok w pracy terapeutycznej polega na rozwijaniu sprawności obręczy barkowej.

Ćwiczenia wzmacniające i stabilizujące obręcz barkową:

• „walki kogutów”- siłowanie się na obie ręce,
• „taczki”- dziecko chodzi na rękach, rodzic trzyma za nogi, początkowo za uda,
  a w miarę ćwiczeń zbliża się do kolan,
• czołganie się
• rysowanie kół w powietrzu, oburącz, raz jedną, raz drugą ręką,
• rysowanie, malowanie na dużych powierzchniach (np. karton przypięty do ściany)
  w pozycji stojącej.

Po wzmocnieniu obręczy barkowej prowadzić ćwiczenia doskonalące ruchy przedramienia. Są to na przykład:

• wyklaskiwanie rytmów ze zmianą ustawienia przedramienia,
• gra w „łapki”,
• odbijanie jo-jo,
• zabawy ze sprężyną,
• zabawy wachlarzami, pacynkami wymagające zmiany ustawienia przedramienia – dłoń wewnętrzną stroną raz w górze, a raz w dole.

Ćwiczenia usprawniające pracę nadgarstka to :

• zakręcanie/ odkręcanie butelek, słoików,
• Wycinanie,
• przekręcanie „żarówek”,
• gra na tamburynie,
• naśladowanie wycieraczek samochodowych,
• nakręcanie zabawek.

W dalszej kolejności usprawnia się palce. Oto przykładowe ćwiczenia palców:

• zabawy paluszkowe znane z dzieciństwa (np. sroczka kaszkę warzyła),
• zabawy z użyciem pacynek,
• znane zabawy w bierki, patyczki,
• nawlekanie korali,
• wydzieranie,
• lepienie, ugniatanie – wykorzystanie różnych mas (ciastolina, plastelina, masa solna).

Ćwiczenia wyrabiające prawidłowy trójpalcowy chwyt pisarski:

• wydzieranie małych skrawków papieru,
• zapinanie guzików,
• gra w bierki,
• przypinanie spinaczy do bielizny,
• zastosowanie trójkątnych nakładek w czasie pisania, rysowania.

Ćwiczenia grafomotoryczne:

• układanie: patyczaki, mozaiki,
• rysowanie na dużych powierzchniach,
• rysowanie w lustrzanym odbiciu,
• rysowanie po śladzie,
• rysowanie linii, szlaczków, figur geometrycznych,
• kalkowanie, przerysowywanie rysunków.

Poza czynnikami wewnętrznymi (napięcie mięśniowe, zdolność do planowania czynności ruchowych, sprawność w obrębie stawów) na grafomotorykę wpływ ma szereg czynników zewnętrznych. Do tych czynników zalicza się:

• prawidłowa pozycja w czasie pisania

Dziecko siedzi prawidłowo wówczas, gdy jego plecy są proste bez przechylania się w jedną stronę (głowa lekko wysunięta do przodu), pośladki dotykają oparcia krzesła. Kolana są ugięte pod kątem prostym, a stopy opierają się na podłodze. Tułów jest nieco oddalony od krawędzi stołu, zaś przedramiona swobodnie leżą na stole.

Niewłaściwe jest, gdy dziecko oplata stopami nogi krzesła lub chowa nogi pod pośladki. Taka pozycja jest nieprawidłowa, uniemożliwia swobodne ruchy i sprzyja większej męczliwości
w czasie pisania.

• dobrze dobrane krzesło

Krzesło powinno być dobrane do wzrostu dziecka, niewskazane jest by był to fotel bujany lub krzesło obrotowe.

• odpowiednie ułożenie kartki w czasie pisania

Właściwe ułożenie kartki polega na lekkim przesunięciu jej w lewą stronę u osób piszących prawą ręką, zaś u osób leworęcznych – na lekkim przesunięciu w prawo.

• odległość oczu od kartki

Optymalne oddalenie oczu od kartki wynosi 25-30 cm.

• prawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego

Narzędzie pisarskie powinno być utrzymywane w trzech palcach: między kciukiem a palcem wskazującym i być oparte o palec środkowy, pozostałe dwa palce powinny być skierowane do wewnętrznej strony dłoni.

• dobrze dobrane narzędzia pisarskie

Zaleca się, aby dzieci z nieprawidłowym chwytem korzystały z odpowiednio dobranych nasadek umożliwiających formowanie się prawidłowego sposobu trzymania narzędzi pisarskich.

Literatura:

1) V.Maas, Uczenie się przez zmysły, Warszawa 1998

2) J.Cieszyńska, M.Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia, Kraków 2007

Opracowały  E. Łukomska, G. Krychowiak