Warunki życia współczesnej rodziny sprawiają, że coraz mniej czasu rodzice i dzieci spędzają razem przy wspólnej zabawie. Wydaje się, że w wielu rodzinach telewizor i komputer zastąpił jeden z najbardziej cennych sposobów spędzania czasu, jakim jest czytanie dzieciom książek. Pewne nadzieje na poprawę tego stanu budzi pojawienie się na naszym rynku dużej liczby pięknych i cennych pozycji wydawniczych. Ładna, kolorowa książka, bogato ilustrowana przyciąga oko dziecka, zachęca do sięgnięcia po nią i przeczytania. Książka dostarcza wiedzy o świecie, systematyzuje i uczy myślenia. Prowadzi do pojawiania się twórczego stosunku do otoczenia. Dzieje się tak od najwcześniejszych lat życia dziecka dzięki rodzicom, którzy są łącznikiem między nim a książką. Rodzice dostarczają dziecku tworzywa, jakim jest odpowiednia do wieku lektura, zachęcają do czynnego oglądania (słuchania, nazywania), opowiadania. W miarę dorastania dziecka kształtują się coraz bardziej złożone formy poznania (myślenie przyczynowo-skutkowe, krytycyzm, twórcza wyobraźnia). Książka towarzyszy dziecku już od najmłodszych lat życia i trudno nie docenić jej bogatego i wszechstronnego oddziaływania na jego rozwój w niemalże wszystkich jego aspektach.
O walorach książki w procesie wychowawczym pisze M. Gorki: „Kochajcie książkę, ona ułatwi wam życie, po przyjacielsku pomoże zorientować się w pstrej i burzliwej gmatwaninie myśli, uczuć, zdarzeń, ona nauczy was szanować człowieka i samych siebie, ona uskrzydla rozum i serce uczuciem miłości do świata, do człowieka”.
Współcześnie, mając do dyspozycji media takie jak telewizja czy internet, dzieci wciąż sięgają po książkę, szukając w niej furtki do pięknego świata ludzkiej wyobraźni, tak dobrze znanego każdemu maluchowi. Czytanie jest dla dziecka przede wszystkim źródłem przyjemności i formą rozrywki. Aktywność ta powoduje obniżenie napięcia mięśniowego i po prostu relaksuje. W szczególności wpływ taki ma bajka relaksacyjna, której fabuła jest pozbawiona wywołujących silne emocje nagłych zwrotów akcji. Jednocześnie, kontakt dziecka z książką wpływa stymulująco na jego sferę zmysłową. „Książka uruchamia przecież prawie wszystkie zmysły. Może cieszyć oko pięknymi ilustracjami i zdobieniami. W chwili czytania jednak świat wywołany tekstem wysuwa się przed realność . Książka umożliwia dziecku poznawanie świata. Pomaga w kształtowaniu nowych wyobrażeń i pojęć, przekazuje wiedzę o świecie i ludziach. Dzięki książkom dzieci uczą się rozumieć znaczenie nazw, a przez to tworzyć bardziej ogólny obraz przedmiotów. Czytanie na głos sprawia również, iż osłuchując się z tekstem przyswajają sobie zwroty i określenia, ciesząc się jednocześnie z ich właściwego stosowania w mowie. Książka porządkuje wiedzę o dotychczasowych odkryciach dziecka i ukazuje je w najbliższym otoczeniu. Dzięki temu jest ona często drogą do poznania otaczającego dziecko środowiska przyrodniczego i społecznego. Przybliża również dziecku cechy środowiska, w którym na co dzień nie przebywa lub styka się z nim sporadycznie. Dlatego tak ważne jest to, by dziecko, które mieszka w mieście zetknęło się z literaturą opowiadającą o życiu na wsi. W ten sposób w rzeczywistym spotkaniu z tymi innymi typami środowiska dziecko nie zareaguje szokiem, ale będzie zafascynowane urzeczywistnieniem literackich treści. Czytając książkę dziecko nie tylko jednak przyswaja wiele istotnych treści, ale również poznaje formę, w której te treści są mu podane. Umożliwia zaznajomienie się z wieloma gatunkami literackimi, takimi jak bajka, baśń, legenda, opowiadanie, czy poezja. Poprzez czytanie książki dokonuje się też rozwój intelektualny. Śledzenie fabuły i wiązanie ze sobą wydarzeń kształci myślenie przyczynowo-skutkowe. Rozwija w ten sposób w dużym stopniu swoją sprawność umysłową i umiejętność kojarzenia. Każde nowe wydarzenie o którym czyta dziecko, każe zastanowić się nad związkami z wydarzeniami poprzednimi, a niekiedy z całością utworu. Dziecko uczy się więc, rozważając poszczególne fakty, podporządkowywać je głównej myśli przewodniej.
Wiek
przedszkolny, to okres tworzenia się u dzieci trwałych nawyków, kształtowania
procesów uczuciowych i umysłowych. Wychowanie dobrego i szczęśliwego dziecka
wymaga osobistego zaangażowania rodziców, poświęcenia mu czasu. Czas ten można
wykorzystać na wspólne zabawy i czytanie książek dzieciom. Dzięki czytaniu
dziecko uczy się słuchać
i naśladować dźwięki, a więc czytać należy dziecku już od urodzenia. Czytanie
na głos niemowlęciu stymuluje rozwój jego mózgu i buduje trwałe skojarzenie
czytania z przyjemnością, poczuciem bezpieczeństwa i więzi. Gdy dziecko jest
nieco starsze, książka utrwala i porządkuje pojęcia o świecie, dostarcza nowych
wiadomości, wzbogaca zasób pojęciowy, budzi zainteresowania poznawcze, rozbudza
ciekawość świata i pomaga zrozumieć siebie i innych. Książka dostarcza informacji
nieznanych z rodzinnego życia, czy otoczenia. Książki dla dzieci najmłodszych
powinny mieć twarde okładki, nie muszą mieć dużo tekstu, mogą być przeznaczone
do rozpoznawania przedmiotów, nazywania ich i opowiadania czynnościach z nimi
związanych. Treść powinna być bliska codziennemu doświadczeniu dziecka.
Następnie mogą się pojawiać proste, krótkie opowiastki, historyjki stanowiące
całość. Dorosły może czytać podpisy pod nimi lub je opowiadać i zachęcać
dziecko do samodzielnego mówienia o tym, co widzi i o tym czego się domyśla.
Kolejnym stopniem wtajemniczenia mogą być książki, w których dziecko jest
aktywnym twórcą dalszej części historyjki.
Innym typem lektury, ważnym przede wszystkim dla rozwoju systemu wartości i kształtowania pojęć moralnych, jest tajemniczy świat baśni. Dzięki niemu dziecko odkrywa pojęcie dobra i zła, winy i kary oraz zadośćuczynienia i nagrody. Poprzez identyfikację z baśniowym bohaterem może zaspokajać własne potrzeby, doznawać różnych uczuć. Baśnie rozwijają wyobraźnię, umiejętności opowiadania i twórczość plastyczną. Rolą dorosłego jest z jednej strony stworzenie odpowiedniego klimatu bliskiego jej treści, z drugiej współuczestniczenie w przeżywaniu dziecka, danie mu wsparcia uczuciowego, płynącego z bliskiego i ciepłego kontaktu.
Baśń umożliwia dziecku bycie ważną osobą. Tu wszystko jest możliwe. Dziecko wciela się w rolę podziwianych przez siebie bohaterów i wraz z nimi odnosi zwycięstwa. W wyobraźni spełnia swoje marzenia, gdyż wcielając się w baśniową postać, zyskuje jej siłę i odwagę. Chociaż dzieje się to wszystko w obrębie dziecięcej fantazji, pewność siebie jaką dziecko nabywa, jest wymierna i pozwala mu odnaleźć siłę także w sobie samym i pokonywać swoje słabości. Bajkoterapia – tak w dzisiejszych czasach określa się działanie bajki i baśni. Bajki psychoterapeutyczne to najczęściej krótkie utwory poetyckie z dozą dowcipu. Są one przeznaczone dla przedszkolaków i klas początkowych. Wspólna lektura bajek i baśni przyczynia się do uspokojenia i zredukowania problemów emocjonalnych dzieci. Są one świadome fikcji, rozumieją bohaterów, wiedzą, że dobro zawsze zwycięży, dlatego czują się bezpiecznie. Oswajając się z zagrożeniami, wierzą, że pomimo przeciwności losy bohaterowie mogą zmieniać otaczającą rzeczywistość na lepszą. W ten sposób przyczyniają się również do redukcji lęków.
M. Strzałkowska twierdzi, że „lęk, strach, złość – to emocje, nieprzyjemnie wprawdzie, ale są, towarzyszą człowiekowi w życiu. Sądzę, że dzieciństwo jest między innymi po to , żeby w bezpieczny sposób uczyć się radzić sobie z pewnymi emocjami (…) Dzieci są mądre. Trzeba je traktować poważnie. I pewnych rzeczy mogą się nauczyć będąc dziećmi”.
Książka pełni funkcję swoistego zwierciadła środowiska społecznego, otaczającego dziecko, pokazującego właściwie dla niego normy i postawy. Dziecko uczy się więc powszechnie akceptowanych form zachowań, nabywa też nieświadomie cech mentalności charakterystycznych dla danej grupy społecznej. Dzięki książce dziecko chłonie niezbędną wiedzę, bez której kiedyś nie mogłoby sprawnie funkcjonować w społeczeństwie. Nieocenioną wartość w przybliżeniu dziecku kultury ojczystej i rozwijaniu poczucia tożsamości narodowej mają baśnie, legendy i podania ludowe. Książka udostępnia dorobek kulturowy i ukazuje bogactwo tradycji, odwołując się przy tym bardzo często do uniwersalnych wartości moralnych, cenionych od wieków przez przodków. Utwory baśniowe, fantastyka baśniowa, szczególnie oparta na treściach folkloru, mitów, a osadzona w realiach historycznych lub społecznych, przekazuje dzieciom porady moralne.
Poznawanie rodzimej historii w bajkowym świecie legend daje dziecku poczucie zakorzenienia się w kulturze narodowej i przynależności do niej, a co za tym idzie, szacunek dla jej dóbr i osiągnięć. Jednym z elementów tego kulturalnego dorobku narodu jest ojczysty język, którego przyswojenie w pięknej i czystej formie umożliwia właśnie książka.
Oprócz bycia nośnikiem kultury rodzimej, książka jest również furtką do poznania wielu innych, fantastycznych kultur. Książki te wychodzą poza świat, w którym żyje dziecko, pokazują jak żyją jego rówieśnicy w innych krajach, ich wygląd, zachowanie, obyczaje. To uczy dziecko sympatii, tolerancji i szacunku dla odmienności kulturowych, otwiera go na świat pełen różności i przygotowuje do życia w nim. Nie bez powodu tak wielką wagę przywiązuje się w szkołach do „odpowiedniości” lektur do wieku rozwojowego dziecka. W okresie, kiedy dziecko kształtuje dopiero swoje poglądy i chłonie tak mocno wpływy z otoczenia, książka jest wielką skarbnicą wzorców postaw i zachowań. Dobrana lektura zaznacza wyraźną granicę między dobrem a złem, posługując się zwykle kontrastami dla utrwalenia pewnego kręgosłupa moralnego, na którym dziecko będzie budować swoje poglądy. Przede wszystkim książka daje możliwość oceny postępowania postaci w oparciu o już ukształtowany system wartości, ale też uczy patrzenia na świat z wielu różnych perspektyw. W ten sposób następuje rozwój osobowości dziecka. Zaczyna ono wyrażać swoje zdanie na temat czynów książkowych postaci, określać stanowisko, poznając jednocześnie stanowiska odmienne. Dziecko samo staje się budowniczym wyobrażeniowej rzeczywistości. Umożliwienie mu wczucia się w tą rolę pobudza jego kreatywność, chęć do działania i tworzenia, co przekładać będzie na świat rzeczywisty. Stąd też wynika kolejne zadanie realizowane przez dziecięcą lekturę – rozwój zainteresowań i zamiłowań małego człowieka, które staną się wyznacznikami jego dorosłych aktywności, zarówno zawodowych jak i artystycznych, czy też hobbistycznych. Pobudzenie wyobraźni dziecka poprzez jego obcowanie z lekturą, szczególnie tą baśniową, przygotowuje go do wejścia w świat, w którym kreatywność, pomysłowość i umiejętność oryginalnego ujmowania rzeczywistości jest szalenie ważna dla osiągnięcia zawodowej satysfakcji i odnoszenia sukcesów.
Zdecydowanie najważniejszą płaszczyzną rozwoju dziecka, na którą ogromny wpływ wywiera książka, jest jego psychika. Czytanie nie tylko umożliwia zdobycie informacji, ale dostarcza różnorodnych emocji, przez co wzbogaca dziecko wewnętrznie. „Bajki i opowiadania dobrze dobrane rozszerzają niesłychanie zakres doświadczeń dziecka. Doświadczenia tego rodzaju są co prawda fikcyjne, ale nie mniej bardzo kształcące i potrzebne dla pełnego rozwoju duchowego dziecka”. Zdrowie psychiczne warunkuje dobry, serdeczny kontakt z rodzicami. Jednym z jego przejawów jest wspólne czytanie z dzieckiem. Umacnia ono więzy rodziny, a także pozwala rodzicowi aktywnie uczestniczyć w odkrywaniu przez dziecko nowych, interesujących zjawisk i problemów. Książka czytana w atmosferze rodzinnej, z bliską dziecku osobą jest lepiej odebrana, daje głębokie przeżycia magicznych przesłań.
Literatura dziecięca jest zwierciadłem, w którym dziecko rozpoznaje siebie, swoje problemy, swoje odczucia. Szczególne znaczenie w tym wyglądzie ma baśń, umiejscowiona w świecie wyobraźni, tak przecież bliskim każdemu dziecku.
LITERATURA
- Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne. O znaczeniu i wartości baśni
- Białek J. Z. Literatura dla dzieci i młodzieży.
- Huszcz M., Cichoń – Piasecka M., Baśnie uczą życiowych ról, „Wychowanie
w Przedszkolu” . - Molicka M., Bajki terapeutyczne.
- Molicka M., Bajkoterapia.
- Papuzińska J., ,Książki, dzieci, biblioteka.
- Słońska I., Psychologiczne problemy ilustracji dla dzieci.
- Szuman S., Wpływ bajki na psychikę dziecka.